Çocuklarda Teknoloji Bağımlılığı Nasıl Önlenir?

• 

Teknoloji Bağımlılığı Nedir?

Teknoloji bağımlılığı insanların sürekli olarak teknolojik araçlara maruz kalmasından dolayı bir süre sonra o araçtan bağımsız yaşayamayacağını düşünme ve o teknolojik araçla durmaksızın vakit geçirme isteğidir. Teknoloji her çağdaki insanın vazgeçilmez yardımcısı olsa da çocukların gelişimi açısından büyük ve kaçınılmaz zararları da bulunmaktadır.

Uzun süre gerçek yaşam şartlarından izole olmuş şekilde internet ortamında vakit geçirmek, çocuk ve yetişkinlerde bağımlılığa sebep olabilmektedir. Her yaşta insanda teknoloji bağımlılığı oluşabilir. Bu nedenle ebeveynler çocuklarda teknoloji kullanımına sınır koymalıdırlar. Özellikle bebeklerin iki yaşına kadar ve mümkün olduğunca daha fazla, telefon, tablet ve bilgisayar ekranlarından uzak tutulması gerekir.

Teknoloji Bağımlılığı Nasıl Oluşur?

Teknolojik aygıtlarda bulunan foto ışınları, çocukların anlık beyinsel algılarını ve göz kaslarını etkilemektedir. Uzun süre ekrana bakan çocuklarda algı bozuklukları, ekrana odaklanma yüzünden çevresiyle diyaloğa girmedikleri için konuşma gerilikleri ve güçlükleri, hiperaktivite, dikkat eksikliği, pencereden dışarı uçabilme, duvardan geçebilmeye benzer ekranda gördüklerinin gerçek dünyada da olacağını zannetme gibi rahatsızlıklar meydana gelebilmektedir.

Özellikle bilgisayar ve tablet oyunlarındaki rekabet ve ödül şekli, çok hızlı ekran değişikliği ile birlikte çocuklarda dopamin miktarındaki artış ve haz ilkesine sebep olmaktadır. Beyindeki bağımlılık merkezinde bu dopaminin artıyor olması hem biyolojik düzeyde bağımlılık yaratırken hem de haz vererek ödül etkisi yaratmaktadır. İnsanoğlu doğası gereği kısa süreli haz veren her şeyden keyif alır. Çünkü ödüllendirilen davranış devam eder.

Kısa süreli haz ilkesi yaratan teknolojik araçlar da bir süre sonra kullanıma devam etme isteği oluşturmaya başlar. Bu da çocuklarda teknoloji bağımlılığına yol açar. Çocukların sinir uçları yetişkinlere göre daha aktif olduğu için teknolojik araçların kullanımında en fazla çocuklar etkilenir.

Çocukların çok sevdiği oyunları sürekli oynaması, internet ortamında videolar izlemesi ya da online konuşmalar ve yarışmalara katılması çocuklarda dopamin miktarını artırır. Bilgisayar oyunları, tablet, televizyon ve cep telefonları gibi dijital ortamlarda çocuk, artan dopamin miktarı ile kendine zarar verdiğinin farkına varmaz.

Ancak teknoloji ile çok fazla uğraşan çocuklarda, sorumlulukları yerine getirmeme ve bilgisayar başından kalkmamak için banyo yapmama isteğine benzer öz bakımını aksatma gibi davranış bozuklukları; kaliteli ve yeterli uyku uyuyamama ve yeme bozuklukları kendini göstermektedir. Teknoloji bağımlılığı limbik sistemin hepsini bozan bir etken olarak karşımıza çıkıyor. Bu nedenle teknoloji bağımlılığı artık maalesef çocukların başında olan ve kimsenin fark etmediği gizli bir hastalık olarak değerlendirilebilir.

Teknoloji Bağımlılığının Sebepleri Nelerdir?

 Eğlence, şiddet ve rekabet içerikli ve ödüllendirici bilgisayar oyunlarını artması ve çocukların ebeveynlerce kontrol edilmeden bu oyunlara kolayca erişebilmesi,

  Binalarla ve yoğun trafikle dolu yapılarda çocuklara doğada etkin vakit geçirilebilecek fazla aktivite şansı tanınmaması,

  Ailelerin sürekli olarak teknolojik aletlerden kopamaması sonucu çocuklarına karşı yanlış rol model davranışları sergilemeleri,

  Özellikle hem anne hem de babanın çalıştığı ailelerde iş ve okul sonrası dinlenme vakitlerinin etkin değerlendirilmemesi ve çocuk gelişimi aktivitelerinde bilinçsiz ve pasif kalınması,

  Aile içerisinde çocuğun bir birey olduğunun ve sorumluluklarının olduğunun vurgulanmaması,

  Ev ortamlarında sürekli olarak açık bir TV, bilgisayar ya da radyo vb. bulundurularak beynin, teknolojik aletlerin sürekli açık olması gerekir, algısına bağımlılık aşılaması,

  Ailedeki her bir bireyin özel yetenek ve ilgilerinin olduğunun bilincine varılmaması ve resim, dans, müzik, spor, koleksiyon yapma gibi ilgi alanlarına yönlendirme yapılmaması,

  Gerçek hayattaki aile içi huzursuzluklar veya sorumluluklardan kaçmak için teknolojik aletlere sığınma davranışları teknoloji bağımlılığına sebep olan faktörler arasında gösterilebilir.

Ailenin Çocuklarını Teknolojiden Vazgeçirme Tutumu Nasıl Olmalıdır?

Çocuklarını teknoloji bağımlılığından uzaklaştırmak isteyen ailelerin öncelikle çocuklarına doğru rol model olması gerekiyor. Çocuklarının önünde televizyon dizileri, sosyal medya uygulamaları ve telefon oyunlarından gün boyu kopmayan bir ebeveynin çocuğuna durmadan kitap oku, resim yap demesi hiçbir anlam ifade etmez. Bunun yerine günün belirli bir diliminde veya uykudan önce çocukla birlikte okuma saati yapılabilir. Gün içerisinde yapılan etkinlikler çocukla birlikte resmedilebilir, ailece kutu oyunları oynanabilir, akşamları bisiklet sürmeye, yürüyüşlere, arkadaş ziyaretlerine vb. aktivitelere çıkılabilir.

Çocuğun evde bir birey olduğunun ve sorumluluklarını yerine getirmesi gerektiği vurgusunun güzel bir dille ve eğlenceli aktivitelerle vurgulanması da büyük önem arz ediyor. Çocuğa sürekli öğüt vermek ve kızmak yerine onu sevdiği aile içi ve ev dışı etkinliklere yönlendirmek gerekiyor.

Örneğin ev ortamında çocuğun yaşına uygun olarak verilebilecek geri dönüşüm kağıtlarını toplama ve ardından kek yapmaya yardımcı olma gibi etkinlikler ve ardından verilebilecek bir pekiştireç (teşekkür etmek, çak yapmak, sevdiği tatlıdan yemek gibi) çocukları teknolojinin zararlı etkilerinden uzaklaştırırken diğer taraftan da çocukta birey olma ve yeterlilik duygularını pekiştirir.

Teknolojik Oyunlardan Vazgeçirmek İçin Çocuklarla Nasıl Etkinlikler Yapılabilir?

Teknolojiyi yasaklamak yerine teknolojiyi kullanım zamanı ve şekli konusunda doğru yönlendirme ve örnek olmak çok önemlidir. Çocuklara bilgisayar oyunları oynamaları için hafta sonları birkaç saat izin verilebilir. Tablet, televizyon, bilgisayar kullanımı konusunda saatler ve günleri belirlerken çocukla birlikte bir rutin planı oluşturmak çocuğa baskı hissettirmeden kaçınmayı sağlayarak işbirliği hissiyatı sağlayacaktır. Çocuğun kullanmak istediği uygulamalar ve oyunlar, çocuğa izin verilmeden önce kullanılıp kontrol edilmelidir. Bunun yanında çocukların yaşlarına ve gelişim özelliklerine göre dakika sınırlamasına ve neler izleyeceklerine veya oynayacaklarına dikkat edilmelidir.

Çocukları teknolojiden uzaklaştırmak adına yasak koymak ve tartışmak yerine ailece akran ziyareti, parka gitme, paten kayma, at binme, piknik yapma, birlikte koşma, yüzmeye gitme, balık tutma, enstrüman kursuna gitme gibi etkinlikler düzenlenebilir.

Ailelerin çocukları ile teknolojik aygıtlardan uzak şekilde aktivite saati planlamaları onların işine yarayacaktır. Bu aktivite saatlerinde evdeki bütün teknolojik aygıtlardan uzaklaşarak bisiklet sürme, kitap okuma zamanlarının oluşturulması, masal anlatma, ebelemece, sessiz sinema, top, saklambaç, yakar top, beş taş gibi geleneksel oyunları oynama, UNO, tavla, kelime üretme gibi kutu oyunları oynama, sohbet etme vb. etkinlikler yapılabilir. Toprak ile oynamak, bir çiçek ya da ağaç dikmek, çocuğunuzun gelişim süreci içerisinde zararlı teknolojik oyunlardan ve uygulamalardan uzaklaşmasını sağlayacaktır.

Evcil bir hayvanın ya da bir bitkinin sorumluluğu da çocukları teknoloji bağımlılığından uzaklaştırır. Hayvan sahiplenme imkânınız var ise çocuğunuza hayvan sevgisini aşılayabilir ve bakım sorumluluğunun bir kısmını ona vererek çocuğunuzun sorumluluk ve birey olma duygularına katkı sağlarken onu teknolojinin aşırı kullanımından da korumuş olursunuz.

Çocukları teknoloji bağımlılığından uzaklaştırmak adına yukarıda örnekleri verilen aktiviteler, aile içindeki saygı, bağlılık ve samimiyeti de kuvvetlendirecektir.

Sevgiler…

Yazar: Aile Danışmanı,Çocuk Gelişimci Tülin Göktürk

Instagram: @tulingokturk

Randevu&Bilgi: ailedanismani.tulin@gmail.com , Tel: 05331618200

 

Ayrıca ‘İnatçı Çocukla İletişim’ başlıklı yazımızı okumak için buraya tıklayın.

‘Kardeş Kıskançlığıyla Nasıl Başa Çıkılır?’ başlıklı yazımız için ise buraya tıklayın.